ناوەندی هەواڵەکان – له زۆر فـیلمی سینهمـایی جیهـانیـدا، له فـیلمه سینهمـاییه کوردییهکـانـیشدا، زۆرن ئـهو منـداڵه بههـرەمـهنـدانهی که رۆڵـی پاڵـهوانـێـتی یا کهسـایـهتی سـهرەکی فـیـلمـهکانـن و سـهرکـهوتـنیان بـهو فـیلـمانه بهخـشـیون. به تایبهتیش ئهو فـیلـمانهی پهیـوەنـدییان به خـودی منـداڵانهوە هـهیه له گهلی فـیلـمی سینهمـاییش بۆ گـهورەکـان، منـداڵان دەوری سهرەکییان ههیه. ههنـدی لهو شاکـارە فـیلمه سینهماییانه، له سایهی رۆڵی پاڵهوانێتی منداڵاندا، ناوبانگیان دەرکرد و لە سینەماکانی هەموو دەوڵەتانی جیهانـدا نمایش کران. به ملێـۆنـان دۆلار داهـاتیـان بـوو. نووسـهر و دەرهـێـنهرەکانیان بـوون به ملیـۆنـێر.
زۆر زۆرن ئهو منـداڵانهی که رۆڵی پاڵهوانێتی یا سهرەکییان له فـیلمه سینهماییهکانـدا بۆ منـداڵان و بۆ گهورەکـان هـهبـوو. که تهمهنـیـان له نێـوان (٢) ساڵ بـۆ (١٥) ساڵ بـوون، هـهندێکیان له ژیانـدان و هـهنـدێکی تریان مـردوون. بۆ نمـوونه نـاوی چهنـد منـداڵـێک دێنیـن، که لە فـیلـمه جیهـانییهکانـدا رۆڵی پاڵهوانـێتی و سهرەکـییان تێیانـدا بینێـون و ناوبانگـێکی جیهـانیان هـهیه، وەکوو:
١ـ (جـان کۆجـان) ی تهمهن شهش ساڵان، له ساڵی (١٩٢١) دا، له فـیلـمی (منـداڵ) له دەرهـێنانی کهڵه هـونهرمهندی کۆمیدی ئهمریکی و جیهانی (چارلی چاپلین). فیلمهکه به رەش و سپییه و ماوەکهی (٨٠) خولهكه (جان کۆجان) لهم فـیلمانهشدا رۆڵی پاڵهوانێتی ههبوو: له فـیلمی (ئـۆلیڤـهر تـویست: ١٩٢٢) و له فـیلمی (دادی: ١٩٢٣) و له فـیلـمی (رۆبنسۆن کـرۆزۆ:١٩٢٤). که جـێی سهرسـامی بینـهرانی ئـهم فـیلمـانه بـوو.
٢ـ كچۆڵهی ناسک و جـوان (شـیرلی تـمبـل: ١٩٢٨ ـ ٢٠١٤) له دایکبووی ئهمریکایه و به (شازادە بچـکـۆله) ناوی دەبـهن. له تهمهنی (٣) ساڵیـدا به جیهـانی سینهما ئاشنا بـوو. رۆڵی پاڵهوانێتی له زنجـیرە فـیلمی کۆمیـدیی رەخنهئامێز (بایبی بیـورلیسکس) دا هـهیه. سهرەنـج و سهرسامی ههمـوو بینهرانی به لای خـۆیـدا راکێشا. شیرلی تمبـل له چهندین فـیلمی سینهماییـدا رۆڵی پاڵهوانێتی ههیه. به (ئەفـسانهی سینەما) یان دەزانی. شیرلی که گـهورەش بـوو، چـووە ناو دنیـای سیاسهت و دپلـۆماسییهوە چەنـدین پله و پایـهی بهرزی ههبـوو. لە نـووسینـێکم دا، بە درێـژی باسم لە شـیرلی تمبـل کـردووە.
٣ـ (جـادلـین سمیس) ی تهمـهن ههشـت سـاڵان، که کـوڕی ئهکتـهری سینهمایی (ویـل سمیس) ە، له فیلمی (گەڕان به دوای شادی) دا، رۆڵی پاڵهوانێتی هـهیە. ههروەها له فیلمی (کوڕە کاراتییهکه)ش له دەرهـێنانی (جاکی شان) جادلین رۆڵی پاڵهوانێتی ههیه.
٤ـ خونچهگـوڵ (ئانـۆک ستـیڤـن) ی سـویسری، له فـیلـمی (هـایـدی) که لە نـووسیـنی رۆماننووسی سویسری خاتوو (یۆهانا لویزە هـۆیسهر) و دەرهـێنانی (ئالان گسپۆنهر).
(ئانـۆک ستیـڤـن) ی تەمـهن هـهشـت سـاڵان، رۆڵی (هـایـدی) دەبیـنێـت.
٥ـ له فـیلمی (پیـپی گـۆرەویـدرێـژ) که له نووسینی کهڵه رۆماننووس و چـیرۆکنووسی سـویـدی خاتـوو (ئاسـتریـد لـینـدگـرین) ە، ئـهو کچـۆڵه بـلیـمـهته (٩) سـاڵانه که رۆڵی پـیـپی دەبینێـت، دوو گـۆرەویی درێـژی هـهریهکه له رەنگـێک له پێـیـەکانی دایـه، قـژە سـوورە درێـژەکهی سـتایـلـێکی تایبـهتی هـهیه. رۆڵـێکی پاڵهوانێتی کـۆمیـدی هـهیه و جـوڵهی سهیـر و سهرنجـڕاکـێش و زۆر کـاری لە تـوانابەدەر ئەنجـام دەدات. دەدات و هـهمـوو منـداڵان سهرسام دەکـات و دەیـانهـێنێـته خۆشی و خهنـدە و پێکهنیـن.
٦ـ لـه زنجـیرە رۆمـانی (هـاری پـۆتـهر)، له نـووسینی رۆماننووسی ئینگـلـیزی خاتـوو (جـوان رۆلیـنگ) که کاکـهله (دانیـال جاکـوب رادکـلیـف) ی تهمهن (١٣) ساڵان، رۆڵی پاڵهوانێتی ههیه، رۆڵی (هـاری پـۆتهر) دەبینێت. کچۆلهی خونچهگوڵ (ئیما واتسـۆن)ی (١٠) ساڵان و کاکهله (رۆبـهرت گرینـت)ی (١٣) ساڵانیش، له پاڵ دانیال رادکـلیـف دا، رۆڵی سهرەکییان ههیه. ئهم فـیلمه له ههموو جیهاندا نمایش کرا. ژمارەیهکی پێوانەیی له دەسکهوتی پارە و له ناوبانگ به دیهـێنا، نووسهرهكهی و دەرهـێنهرەکهی به هـۆی ئهم فـیلمهوە بـوون به ملیـۆنێـر.
٧ـ ههریەکەش لهم منداڵانه رۆڵی پاڵهوانێتیان له فـیلمه سینهماییه جیهانییهکاندا ههیه:
(کمـارک لیسـتهر: دە سـاڵان) و کچـۆلە (جـۆدی فـۆسـت: له سێ ساڵـییهوە) و کچـۆڵه (هـایـلهر مـیلـهر: دە سـاڵان) و کـچـۆڵه (دارو بـاریـمـۆری) و (جـۆنـاسان ئهشمـور) و (ماریۆ کۆستۆدیۆ) و (ستیڤـزن وارسهر) و (لیندا بلێر) و (هـارفی ستیفنز: پێنج ساڵان) و چهنـدین منـداڵی تر که رۆڵی پاڵهوانێتی و سهرەکییان له فـیلمە سینهماییهکاندا ههیه.
رۆڵی منـداڵانی کورد له فـیلمه سینهماییه کوردییهکاندا
منـداڵانی کوردیش گهر هـهل و مهرجیان و دەرفهتیان بۆ بـڕەخـسێت، له رووی بههـرە و بلیمهتی و زیرەکی و توانـاوە، له منـداڵانی تری جیهـان کهمتر نین. بهڵام بە داخهوە زۆر بێنـازن و زۆر به کـهمی ئـاوڕ له خـهون و هـیوا و له بەهـرەکـانیان دەدرێنـهوە.
له چهند فـیلمێکی سینهمایی کوردیدا، منـداڵانی کوردمان رۆڵی پاڵهوانێتی و سهرەکییان تێیانـدا بینیوە. له سـایـهی رۆڵی ئهو منـداڵانهوە فـیلـمەکـان سهرکهوتـن و ناوبانـگـیان بهدەست هـێنان. ئهم منـداڵانهش درچـووی هـیچ پهیمانگایهکی شانـۆیی و سـینهمایی و هـونهری نیـن. زۆر به سروشـتی و عـهفـهوی نـوانـدن دەکـهن و رۆڵـهکانیان دەبیـنن. هـهروەکوو ئهوەی یارییهکی ئاسایی بکهن. بیـر و خهیاڵـیان لای کامیـرا و وینـهگـرتن نییـه. ناوی چهنـد منـداڵـێکی بههـرەمهنـدی کوردمـان دەهـێـنم كه رۆڵی پاڵـهوانـێتی و سهرەکـییان له هـهنـدێ فـیلـمی بهنـاوبـانگی کوردیـدا هـهیه:
١ـ یهکـهم فـیلـمی سینهمـایی که به زمـانی کـوردی تۆمـارکـراوە، فـیـلمـێکه به نـاوی (زارە) یا (زارێ) یه. بهرهـهمی یهکـێتی سۆڤـیهتی پێشووە، له ساڵی (١٩٢٦) دا، له لایـهن دەرهـێنهری ئهرمـهنی (هامـۆ بهگ نازاریان) ەوە دەرهـێنراوە. دیمهنـهکانی له شاخهکانی ئهرمهنسـتان گـیراوە و هـهر له ئهرمهنستانیش بۆ یهکـهم جار نمایش کرا. ئهم فیلمه باس له خۆشهویستی کوڕ و کچـێکی لاوی کوردی ئێزیـدی دەکات، کچـهکه ناوی (زارێ) یـه و کوڕەکهش شـوانه و نـاوی (سـیـدۆ) یه. لهژێـر سهرکوتکـردن و چهوسانـهوە له لایـهن دەسهڵاتـدارانهوە، بـۆ ژیـان دەجەنـگـن. نازانـم منـداڵانی کورد لهم فـیلمهدا رۆڵیان هـهیه یا نیانه. حهزمکـرد وەکوو یهکهم فـیلمی سینهمایی کوردی ناوی بهـێـنم.
٢ـ فـیلمی کوردی (ساتێک بۆ مهستی ئهسپهکان) که به زمـانی کـوردی و فـارسییه، له نـووسـین و دەرهـێنانی هـونهرمـهنـدی سـینهمـاکـار و دەرهـێنهری فـیلـمی سـینهمـایی (بههمهن قوبادی) یه. که له رۆژهـهڵاتی کوردستان دەرهـێنراوە. له سالی (٢٠٠٠) دا، بۆ یهکهم جار له فـێستیڤاڵی (کـان) له فهرەنساد نمایشکرا. رۆڵی پاڵهوانێتی ئهم فـیلمه منـداڵێکی کـوردە به نـاوی (ئهیـوب) نـاوی تهواوی راستیشی (ئهیـوب ئهحمهد)ە، لهو کاتهدا، تهمهنی (١٣) ساڵ بوو. ئهیوب له گوندی (مرانی) سهر به قهزای پێنجـوێن له دایـک بـووە، به هـۆێ جهنـگی نێـوان عـێراق و ئێـرانـهوە، بۆ رۆژهـهڵاتی کوردستان کـۆچـیان کـردبـوو. هـهر لـهم فـیلمـهدا دوو ئهکـتـهری منـداڵی تـریـش رۆڵـیـان هـهیه، کچـۆله (رۆژیـن یـوونس) تهمـهن (١٠) سـاڵان و (مههـدی ئـیخـیاردیـن) سێ سـاڵان، که کـوڕێـکی منـداڵی خـاوەن پێـداویستی تایبـهتـییـه. لـه فـیلـمهکـهدا ئـهم سێ منـداڵـه خـوشک و بـران و دایک و باوکیان نهماون، تهنها مامێکیان هـهیه. ئهیـوب له پێناوی پهیداکردنی بـژێـوی ژیانی (رۆژیـن) ی خوشکی و (مادی) بـرا بچـووکی، که پێویستی به پـارە هـهیه بـۆ نهشـتهرگهرییـهکی پێویست، ههمـوو بهرپـرسیارێتییهک دەکـهوێـته ئهستۆی ئهیـوب، ناچار واز له قـوتابخانه دەهـێنێت. کاری کـۆڵبـهری دەکات له نیـوان رۆژههڵات و باشووری کوردستاندا (رۆژین) یش، له پێناوی مادی برایدا ناچاربوو که شـوو بـکات، بۆ ئـهوەی پـارەی مـارەییـهکهی، بۆ نهشـتهرگهریی مـادی وەربگـرێت. ئهیـوب و رۆژیـن و مـادی، زۆر بـه جـوانی و بـه ئاسـایی و سـهرکـهوتـووانـه، لـهم فـیلمـهدا رۆڵـهکـانیان بینـیـوە. ماوەی فـیلمهکه (٨٠) خـولـهکه. ئـهم فـیـلمه بـاس له بنهماڵهیهکی بێ دەرەتانی کورد دەکات، که دایک و باوکیان لهدەست داوە. هـهوڵ بۆ مـانهوەیـان دەدەن.
بۆیهش کۆڵبهرەکان ویسکـییان کردە ناو ئـاوی خواردنهوەی ئهسپهکانیان تا مهست و سـڕببـن و سهرمـا و سـۆڵه و گـزەبـای سـارد و بهفـر کـاریـان لـێنـهکهن و نهوەسـتن.
(ساتێک بۆ مهستی ئهسپهکان) ژێـرنـووسیان بۆ چهندین زمانی جیهـانی کردووە و له چهنـدین هـۆڵی گـهورەی سینهماکانی شارەکانی وڵاتـانی جـیهانـدا نمایشکـرا. چهنـدین خهڵاتی بهنرخ و بهرزی نێـودەوڵهتییان پێبهخشی. به هـۆی سهرکهوتنی ئهم فـیلمهوە، بههـمـهن قـوبـادی نـاوبانگـێکی جیهـانی له دەرهـێـنانی فـیلـمی سینهمـاییـدا دەرکـرد.
شایهنی باسیشه له ئێستادا (ئهیـوب ئهحمـهد) گهنجـێکه و گهڕاونـهتهوە بـۆ پێنجـوێن. خهریکی کـاری کـۆڵـبهرییـه. زۆر حهز دەکـات له فـیلـمێکی سـینهمایی کوردی تـازەدا بانـگی بـکهن و رۆڵـێکی بـدەنێ.
٣ـ فـیلمی (کیسهڵهکانیش دەفـڕن) فیلمێکی جهنگی درامییه، له نووسـین و دەرهـێنانی هـونهرمهنـدی سینهماکار (بههـمهن قوبادی) یه. که له ساڵی (٢٠٠٤) دا نمایـش کـرا.
چـیرۆکی فـیلمهکه دەربـارەی (٣) منـداڵی پهنـابهرە له کهمـپێکی ئـاوارە کوردەکان، له نێوان رۆژههڵات و باکووری کوردستاندا. چاوەڕێی رووخانـدنی سهدام حوسێن دەکهن.
لهم فـیلمهدا، ژمارەیهکی زۆر له منـداڵانی کوردمان بهشدارییان کردووە. بهڵام سێ له منداڵهکان رۆڵی پاڵهوانێتیـیان هـهیه، که ئهمانهن:
١ـ (سـۆران ئیبـراهـیـم) تهمـهنی (١٣) ساڵه، دێ بە دێ دەگـهڕی و ئانتـین و سـاجی مههـورا بـۆ خهلکی گونـدەکان دادەنێـت، بۆیـه به نازنـاوی (کاک سهتـهلایـت) ناویان دەبـرد. شـڕە ئینگـلیزییهکـیشی دەزانی.
٢ـ خۆنچـهگـوڵ (ئـاواز لهتـیـف) تهمهنی (١١) سـاڵه، رۆڵی (ئـاگـرین) ی لـهم فـیلمهدا ههیه، زۆر به جـوانی و سروشتی رۆڵهکهی بینیوە، کچۆڵهیهکی بێ دایک و بێ بـاوکه. بـرایهك (٣) ساڵانی نابیناشی ههیه. خهم و ئهرکی بهخێوکرنی براکەی کهوتۆته سهری.
٣ـ (هـێڕش فـهیسهڵ رەحمان) که تهمهنی (١٣) ساڵه و خـاوەنی پێـداویستی تایبهتییه، له منـداڵییـهوە به هـۆی شـۆرتی کـارەباوە، هـهردوو دەستهکانی له شانییهوە پـزیشک بڕیـویانەتەوە. هـێڕش لهم فـیلمەدا رۆڵی (هـەنگـۆف) ی هـهیه. هـهروەکوو منـداڵێکی ئاسـایی مـهلـه و زۆر کـاری تـر دەکـات. زۆر سهرکهوتـووه له رۆڵـهکـهیـدا.
مـاوەی فـیلمی (کیسهڵـهکـانیش دەفـڕن) (٩٧) خـولـهکه. بـۆ یهکـهمـین جـار له سـاڵی (٢٠١٤) دا نمایـشکـرا.
٤ـ فـیلمی (بێـکهس) که فـیلمێکی سینهمـایی کـۆمیـدی درامیی کوردییه. له نووسـین و دەهـێنانی هونهرمهنـد (کارزان قـادر) بۆ یهکهمین جـار له ساڵی (٢٠١٢) دا نمایشکرا. باس له دوو بـرای پێـڵاوبـۆیاخکهر دەکات، که له فـیلمەکەدا ناویان (دانـا) و(زانـا) یه.
ناوی تهواویان (زەمـهنـد تههـا ـ دانـا) و (سـەروەر فـازل ـ زانـا) دوو منـداڵی بەتوانان.
دەیـانهوێـت له ژیـانی پـڕ له مهینـهتی و کوێـرەوەری هـهڵـبێن و خـۆیان بگهیهنـن به (سـۆپـهرمـان) له ئهمریـکا. پێیانـوایه ئـهو دەتـوانێت ههموو کێـشهکانیان بۆ چارەسهر بکات. دانا و زانا به سواری کهرەکهیـان که ناویـان لێنـاوە (مایـکڵ جاکـسـۆن) دەسـت دەکـهن به گهشـتهکهیـان بـۆ ئهمـریکا. مـاوەی فـیلمـهکه (٩٧) خـولـهکه. وێنـهکـانی له باشووری کوردستان گیراون. وەریان گێڕاوە بۆ سهر چهندین زمانی جیاوازی جیهانی.
چهنـدین خـهڵاتی بهنـرخی نێـودەوڵهتییان پێبهخـشی. فـیلمێکی تایبـهتیـیه بـۆ منـداڵان.
٥ـ (بـاوکـە) کـورته فـیلمـێکه بـه زمـانی (کـوردی) و (نهرویـجی) یه. له نـووسـین و دەرهـێنانی هـونهرمهنـد (هـیشام زەمـانی) یە. ماوەی فـیلمهکه (١٥) خولهکه. دیمهن و وێنهکانی له نهرویـج گـیراون و دەرهـێـنراوە. بۆ یهکهم جـار له سـاڵی (٢٠٠٥) دا، له نهرویـج نمـایـش کـرا.
ئهم فـیلمه باس له باوکێک و له کوڕە (١٠) ساڵانهکەی که ناوی (بڕوا ئاکۆ رەسووڵ)ە. كه پاڵهوانی فـیلمهکهیه. که به قـاجاغی هـاتوونهته نهرویـج. له یهکێک لە کامپەکانـدان. مافی پهنابهرییان رەتدەکرێتهوە، پۆلیس باوکهکه دەگرن و سواری ئۆتـۆمبـێلی پـۆلیسی دەکـهن بۆ گـەڕانەوە، منـداڵـەکەی بە گـریـانهوە هـاواردەکات بـاوکه جـێـم مههـیـڵه. که پۆلـیس لێی دەپرسن ئهوە کوڕەته؟ به نهخـێر کوڕی من نییه وەڵامی پـۆلـیس دەداتهوە. بۆ ئهوەی کوڕەکهی مافی پهنابهری وەربگرێت. ئهم فـیلمه له نهرویـج و له دەوڵهتانی ئهوروپـادا نمایـش کـرا و زۆر کهسی هـێنایه گـریان. زیاتر له (٤٠) خـهڵاتی بهنـرخی بەدەستهـێـنا.
٦ـ فـیلمی (کـۆچـهری بچکـۆل) هـونهرمهنـد (بهتـین قـوبادی) سینارێوی نووسیوە و بۆ سینهمای دەرهـێناوە، بهرهـەمهـێنانی (محهمهد ئهحـمهدی) یه. وێنه و دیمهنـهکانی ئهم فـیلمه له ئـێران و تورکیـادا گـیراون. له ساڵی (٢٠١٩) دا بهرهـهمهـێنراوە. بۆ یهکـهم جاریش له ساڵی (٢٠٢١) دا، له یهکهمین فـێستیڤاڵی فـیلمی سینهمایی کوردی له شاری (مۆسکـۆ) له رووسـیا، له هـۆڵی سـینهمـایی (ئـوکتـۆبـهر) نمایـشکـرا.
له (کۆچهری بچکـۆل) دوو منداڵی کورد که بـران، ناویان (یوسف مهحمود عهبدولقادر) و (محهمهد مهحمود عهبـدولقـادر) ە، رۆڵی سـهرەکییان هـهیه.
٧ـ بێجـگه لهو فـیلمانهی که باسمان کـرد، له چهنـد فـیلـمێکی سـینهمـایی تـری کوردیدا، منـداڵانی کورد رۆڵیـان تێـیانـدا هـهیه.